جلال بَقايى نايينى

جلال بَقايى نايينى

سخنورانِ نامی مُعاصر ایران جلد : ١  ، ، محمّدباقر بُرقعی ، نشرِ خُرّم ، قم ،  ١٣٧٣  ، ص 532 ـ 534

جلال بَقايى نايينى ، فرزندِ مصطفى ، در سالِ  ١٢٨٧  هجرى شمسى در نايين چشم به جهان گُشود ، تحصيلاتِ ابتدايى را در مكاتبِ قديمۀ آن شهر فراگرفت و از آن پس به تحصيلِ علومِ عربيّه پرداخت و در كنارِ آن زبانِ فرانسه را نيز آموخت ، سپس به مطالعۀ دواوين شعر و ادبِ فارسى پرداخت ، آنگاه به استخدامِ وزارتِ ماليه ( دارايى ) درآمد و مدّتِ چهل سال به خدماتِ ادارى در وزارتِ دارايى اشتغال ورزيد تا بازنشسته گرديد .

بقايى نسبش به چند شاعر مى ‌پيوندد ، ميرزا ابوالحسن متخلّص به « علوى » جدّ پدرى ، و حاج ميرزا كوچك متخلّص به « سرور » جدّ مادرى اوست و ميرزا جعفر طرب نايينى از شاعرانِ دورۀ فتحعلى شاه قاجار از عموزادگان و ميرزا محمّدخان متخلّص به « غوغا » عموزادۀ مادرى او مى ‌باشند .

بقايى شاعرى را از دوازده سالگى آغاز كرد ، او شاعرى خوش ‌ذوق و تواناست و در سرودنِ انواعِ شعر مهارت و استادى دارد . اشعارش تصويرى از وقايعِ زندگى روزِ مردم است ، بخصوص قطعاتِ انتقادى او كه دشوارترين نوعِ شعر به شُمار مى رود و در قالبِ طنزهاى اجتماعى سُروده شده است .

دانشمندِ محقّق فرزانه ، ايرج افشار ، دربارۀ وى چُنين مى ‌گويد : « جلالِ بقايى نايينى ، شاعرى خوش‌ سخن و نُكته ‌پرداز و آزاده‌ خوى كه در خدماتِ فرهنگى و شركت در دوره ‌هاى كُنگرۀ تحقيقاتِ ايرانى پيشقدم بوده است . جلال بقايى در قطعه‌ سرايى تالى ابن ­يمين فريومدى است . »

از بقايى دو اثر طبع و نشر يافته : يكى « تذكرۀ سُخنورانِ نايين » و ديگر مجموعۀ اَشعارش به نامِ « پَرتو انديشه » . اشعارِ زير نمونه‌ هايى از نظمِ اوست :

كيستم

من كيستم به كُنجِ قَفَس بال بسته‌ اى

غَمديده ‌اى ، فَلَك ‌زده ‌اى ، دل ‌شكسته‌ اى

گريان ميانِ موجِ حوادث ، سِتاده ‌اى

نالان كنارِ كشتى ماتم ، نشسته ‌اى

ديوانه ‌اى ، فِكنده سَرى ، پابرهنه‌ اى

و ز دستِ عاقلانِ جهان ، زار و خسته‌ اى

بر وضعِ خويش ديدۀ حسرت گُشاده ‌اى

از پا فتاده ، غمزده‌ اى ، دست بسته ‌اى

در حلقۀ كمندِ بُتى ، جان مقيّدى

از قيد و بند هرچه جُز او ، دل گُسسته ‌اى

از چيست اى فَلَك كه دلِ ما نشان كند ؟

هر تير بى ‌گُنه كِش از شَست جَسته ‌اى

تنها منم مقيّد و پامالِ جورِ چَرخ ؟

يا عالَمى‌ است دستخوش و نيست رَسته ‌اى

يك غم نشد نهان زِ « بقايى » و از قضا

دست قَدَر گُماشت بر او باز دسته ‌اى

داروى درد

با دواىِ خاصِّ خود هر درد درمان مى ‌شود

مشكلاتِ زندگى با فكر آسان مى‌ شود

از قُواى باطنِ خود گر مدد گيرد بَشَر

عرصۀ جولانگه ‌اش پَهناى كيهان مى‌ شود

رستگارى نيست جُز در سايۀ علم و عمل

شخصِ تَن‌پَرور دُچار كاهشِ جان مى ‌شود

جمع را چون غُنچه دارد در اَمان همبستگى

از شكفتن گُل دُچار برگريزان مى ‌شود

گوسفندِ رام را چوپان حمايت مى ‌كند

گُرگ از درّندگى منفور و ويلان مى ‌شود

ز اشكِ مظلومانِ مسكين عاقبت كاخِ ستم

چون بنايى در مسيرِ سيل ويران مى ‌شود

با بدان هم نيكويى كُن ز آنكه با احسانِ تو

با همه درّنده‌ خويى ، سگ نگهبان مى ‌شود

لااُبالى را دلِ تاريك و جانِ خسته است

روشنى‌ بخشِ دل ‌و جان نورِ ايمان مى ‌شود

هركه راهِ اعتلا پيمود روشن شد دلش

چون بخارِ تيره بالا رفت ، باران مى‌ شود

با كمى مهر و نوازش مى ‌توان دل شاد كرد

غُنچه را لب از نسيمِ صبح خندان مى ‌شود

عشق و محبّت

گر به دستِ نفس دادى اختيارِ خويش را

مى ‌كنى مخدومِ خود خدمتگزارِ خويش را

آدمى گيرد به كف آرى مهارِ عالَمى

با تسلّط گر به كف گيرد مهارِ خويش را

از درونِ خود مدد جو تا زِ خود بيرون شوى

بنگرى چون روزِ روشن روزگارِ خويش را

تا به گِردِ خويش مى ‌گرديم سرگردان چو چَرخ

سير كردن نيست ممكن جُز مدارِ خويش را

با شعارِ خودپرستى كَس مقامى درنيافت

رو شعارِ حقّ ‌پرستى كُن شعارِ خويش را

از پىِ گُلشن چه مى ‌گردى كه با حُسنِ نظر

غيرتِ گُلشن توان كردن كنارِ خويش را

رو به گُلزارِ طبيعت كُن كه خوش نُزهتگهى ا‌ست

اى كه چون گُلزار مى ‌خواهى ديارِ خويش را

حقّ نگردد يارِ كَس تا كَس نگردد يارِ حقّ

الحق اهلِ حقّ چُنين جويند يارِ خويش را

عقل محدود است و چون در كار حيران مى ‌شود

عشق نامحدود خواهد كرد كارِ خويش را

نزدِ دانايان ندارد اعتبارت اعتبار

جوى در بى ‌اعتبارى اعتبارِ خويش را

ديگرم لذّت نمى‌ بخشد تماشاى بهار

من كه با غفلت خَزان كردم بهارِ خويش را

تا زِ بادِ فتنه ننشيند غُبارى بر دلم

مى ‌دهم بر باد زِ آهِ خود غُبارِ خويش را

در رَهِ عشق و محبّت چون « بقايى » شو كه او

كرد از عشق و محبّت پود و تارِ خويش را